I. TNW W LATACH 1907 - 1918

Od momentu zlikwidowania przez władze carskie w 1832 r. Towarzystwa Przyjaciół Nauk Warszawa pozbawiona została na przeciąg siedemdziesięciu pięciu lat naczelnej instytucji organizującej i prowadzącej badania naukowe. W okresie tym dwukrotnie podejmowano starania o utworzenie ogólnego towarzystwa naukowego, będącego kontynuacją tradycji TPN. Pierwsza inicjatywa wyszła w 1859 r. z grona uczonych skupionych w redakcji miesięcznika "Biblioteka Warszawska". Projekt utworzenia nowego Towarzystwa Przyjaciół Nauk nie uzyskał jednak akceptacji władz. Druga inicjatywa wyszła od warszawskich członków Akademii Umiejętności w Krakowie, którzy pod przewodnictwem Włodzimierza Spasowicza starali się w 1904 r. uzyskać zgodę na utworzenie Towarzystwa Naukowego, tym razem także bezskutecznie. Szczególną rolę w dziejach warszawskiego środowiska naukowego odegrała funkcjonująca w latach 1862–1869 Szkoła Główna.

Mimo krótkiego okresu istnienia wykształciła ona dość liczne grono wybitnych intelektualistów, w przeważającej mierze literatów i dziennikarzy, w mniejszym stopniu uczonych. Tradycja Szkoły Głównej i jej rektora, Józefa Mianowskiego, kultywowana przez wychowanków miała znaczny wpływ na dzieje organizacji nauki w Królestwie Polskim. Od profesorów uczniów Szkoły Głównej wyszła inicjatywa utworzenia w 1881 r. Kasy im. J. Mianowskiego, służącej pomocą osobom pracującym na polu naukowym. Kasa była instytucją społeczną finansującą badania naukowe, "ministerstwem nauki polskiej w latach niewoli”, jak ją później nazwano. Druga legalna instytucja – Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, utworzone w 1875 r., działała w dość ograniczonym wymiarze, jednak utrzymywane przy MPiR pracownie naukowe zasiliły następnie zakłady badawcze TNW.

Życie naukowe Królestwa Polskiego w okresie popowstaniowym skupiło się w redakcjach czasopism, a także w nielicznych instytucjach społecznych, w tym, obok Kasy Mianowskiego oraz Muzeum  Przemysłu i Rolnictwa, także w towarzystwach specjalistycznych, jak: Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, Warszawskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie czy utworzone w końcu lat dziewięćdziesiątych XIX w. Warszawskie Towarzystwo Higieniczne.

Niewątpliwie najróżnorodniejszą działalność prowadziło środowisko przyrodników. Nieformalnymi towarzystwami przyrodniczymi były: redakcja powstałego w 1882 r. tygodnika "Wszechświat”, wydawanego przez ponad 50 przyrodników, głównie z terenu. Królestwa Polskiego, oraz Komisja I (Teorii Ogrodnictwa i Nauk Przyrodniczych) utworzonego w 1885 r. Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego. Wielu uczonych działających w redakcji "Wszechświata” i Komisji I TOW znalazło się następnie wśród członków Wydziału III TNW.

Po wprowadzeniu w Cesarstwie Rosyjskim w 1906 r. prawa o stowarzyszeniach i związkach możliwe stało się zrealizowanie idei utworzenia towarzystwa naukowego o charakterze interdyscyplinarnym. Inicjatywa wyszła od ludzi, którzy byli wykładowcami bądź studentami warszawskiej Szkoły Głównej, a także członkami komitetu zarządzającego Kasy im. Mianowskiego. Wielu z nich było członkami Akademii Umiejętności w Krakowie, a także aktywnymi uczestnikami nielicznych warszawskich specjalistycznych towarzystw naukowych.